Koncepcje aktywnej integracji oraz inwestycji społecznych przyjmują kluczowe znaczenie w polityce społecznej UE dotyczącej przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu.

Aktywna integracja łączy w jedną spójną strategię trzy rodzaje wsparcia: o charakterze dochodowym, prozatrudnieniowym oraz usługowym dla osób w gorszej sytuacji.

Celem aktywnej integracji jest dbanie o trwałym zatrudnieniu o wysokiej jakości oraz zapewnianie takich środków przetrwania dla osób niezdolnych, aby wystarczyło ich do godnego życia.

Lepsze wdrażanie koncepcji aktywnej integracji możliwe w przypadku istnienia w polityce państwa takich aspektów i działań:
1. Rozwinięta metodologia budżetów odniesienia
2. Wycofanie świadczeń, tak aby nie zniechęcać do podejmowania pracy
3. Poszukiwanie innowacyjnych sposobów docierania do grup o najgorszej sytuacji na rynku pracy
4. Pomoc dla osób bezrobotnych powinna być udzielana w zależności od okresu pozostawiania bez pracy
5. Zasiłki i podatki powinny być skonstruowane w taki sposób, aby zachęcać do podejmowania zatrudnienia i zmniejszać ubóstwo pracowników
6. Należy inwestować w edukację, opiekę zdrowotną, mieszkanictwo społeczne, opiekę dla dzieci i dla osób starszych

Ten zestaw zleceń w szerszej perspektywie został uwzględniony w Pakiecie inwestycji społecznych „Inwestycje społeczne na rzecz wzrostu i spójności, w tym wdrażanie Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2014-2020” w 2013 roku.

Od kilku lat do tego dokumentu było opracowane zalecenie Komisji “Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji”, w którym przedstawiono zintegrowaną strategię mającą na celu przeciwdziałanie ubóstwu dzieci.

Kolejne przyjęte dokumenty dotyczyły lepszego wdrażania aktywnej integracji, opieki długoterminowej, przeciwdziałania problemowi bezdomności, inwestowania w zdrowie, roli EFS we wdzażaniu działań o charakterze inwestycji społecznych.

Unia Europejska w obszarze polityki społecznej dysponuje instrumentami nie tylko z zakresu twardego i miękkiego prawa, ale również o charakterze finansowym. Nie są to tak, jak w państwach członkowskich systemy świadczeń pieniężnych, ale fundusze z których finansowane są ograniczone w czasie projekty. Głównym instrumentem UE tego rodzaju jest Europejski Fundusz Społeczny (EFS, powstał w 1957 r.).

EFS należy do funduszy strukturalnych, które wspierają politykę spójności UE, poza nim są to: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Fundusz Spójności. Polityka spójności ma prowadzić do „wzmocnienia jej [UE] spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej […] zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych” (art. 174 Traktatu o funkcjonowaniu UE). Nie zalicza się tej polityki w całości do polityki społecznej, chociaż ma ona podobne intencje. Zamiast ubogich ludzi lub rodzin wspiera się regiony uboższe w stosunku do średniej unijnej. Chodzi więc o redystrybucję o charakterze przestrzennym, czyli od regionów bogatych i rozwiniętych do regionów uboższych i dopiero rozwijających się.

Działania finansowane z EFS mają prowadzić do „poprawy możliwości zatrudniania pracowników w ramach rynku wewnętrznego, […] ułatwienia zatrudniania pracowników i zwiększania ich mobilności geograficznej i zawodowej wewnątrz Unii, jak również do ułatwienia im dostosowania się do zmian w przemyśle i systemach produkcyjnych, zwłaszcza przez kształcenie zawodowe i przekwalifikowanie” (art. 162 Traktatu o funkcjonowaniu UE). W szczególności realizacja pierwszego celu ma prowadzić do „podniesienia się poziomu życia”.

W rozporządzeniu o EFS z 2013 r. wyszczególniono cztery cele tematyczne:
1. promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników;
2. promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją;
3. inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie;
4. wzmacnianie zdolności instytucjonalnych instytucji publicznych i zainteresowanych stron oraz sprawności administracji publiczne.

Ważną nowością jest potraktowanie jako odrębnego celu w zakresie przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu. Nie może być on jednak traktowany w oderwaniu od przytoczonego wyżej celu traktatowego EFS. Wśród priorytetów inwestycyjnych dla tego celu przewidziano:
a) aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie;
b) integrację społeczno-gospodarczą społeczności marginalizowanych, takich jak Romowie
c) zwalczanie wszelkich form dyskryminacji oraz promowanie równych szans
d) ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych, świadczonych w interesie ogólnym
e) wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwiania dostępu do zatrudnienia
f) strategie rozwoju lokalnego kierowane przez społeczność

Wprowadzono też warunek, aby przeznaczać na cel tematyczny związany z przeciwdziałaniem ubóstwu nie mniej niż 20% środków EFS w danym kraju.

Kolejna nowość to postawienie Państwom Członkowskim warunków wstępnych (ex-ante). Muszą być one spełnione, aby środki z funduszy UE mogły być przekazane. W Przypadku EFS jednym z takich warunków jest przyjęcie długookresowego programu przeciwdziałania ubóstwu: „Istnienie i realizacja krajowych strategicznych ram polityki na rzecz ograniczania ubóstwa”. W Polsce jest to Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020 - Nowy wymiar aktywnej integracji.