Aparat urzędniczy w Księstwie Warszawskim

Nowe instytucje administracyjne pociągnęły za sobą rozbudowę aparatu biurokratycznego. System wybieralnych i niepłatnych urzędników z Rzeczpospolitej został zupełnie zarzucony. Nowi urzędnicy pochodzenia szlacheckiego jak i mieszczańskiego, zasilali szeregi nowej klasy społecznej – czyli inteligencji. W 1811 r. aparat administracji liczył 9191 etatów, co przez część społeczeństwa było postrzegane jako rozrzutność.

W Księstwie, na podstawie licznych i porozrzucanych przepisów zaczęły się kształtować normy określające prawa i obowiązki urzędników, związane z wykonywaniem czynności służbowych w urzędach publicznych. Kandydat na urzędnika w Księstwie powinien mieć obywatelstwo polskie, odpowiedni wiek, powinien być mężczyzną!!, o niezwykłej moralności. Powinien też zdać egzamin na stanowiska niższe przed departamentalną komisją egzaminacyjna, a przy posadach wyższych – przed Najwyższą Komisją Egzaminacyjną funkcjonującą przy Radzie Stanu.

Prawo nominacji na wszystkie stanowiska urzędnicze należało do monarchy. Podjęcie pracy wiązało się z uroczystym nadaniem aktu nominacyjnego, złożeniem przysięgi. Urzędnik deklarował posłuszeństwo zwierzchnikom i zachowanie tajemnicy służbowej. Wynagrodzenie urzędników uwarunkowane było zajmowanym stanowiskiem, tym w najniższych strukturach pensje nie wystarczały na utrzymanie i godziwe życie. Poza tym władze skarbowe miały ciągle trudności finansowe, co powodowało nieregularne wypłaty. Niektóre grupy urzędników miały prawo do dodatkowych świadczeń i deputatów , oraz zwrotu różnorodnych poniesionych z pełnioną funkcja kosztów.

W Księstwie nie stworzono systemu zabezpieczeń społecznych na wypadek starości, choroby czy śmierci. Nie uregulowano także zasad przyznawanie urlopów. Wszyscy urzędnicy zwolnieni jednak byli z obowiązku służby wojskowej. Urzędnik ponosił odpowiedzialność dyscyplinarna za niedopełnienie obowiązków. Urzędnika można było ukarać: karą pieniężną, zawiesić w czynnościach służbowych, przenieść na inne stanowisko lub też pozbawić urząd.

W administracji Księstwa Warszawskiego podkreślić wypada wyraźne oddziaływanie rozwiązań recypowanych z prawa administracyjnego francuskiego, przy jednoczesnym występowaniu wpływów :pruskich, jak również wzorów wywodzących się z rodzimej tradycji polskiej. Wpływ i zakres tej ostatniej spowodowany był nie tylko chęcią zachowania bytu narodowego w trudnym okresie dziejów Polski, lecz także faktem wykształcenia w drugiej połowie XVIII wieku w państwie polskim stosunkowo nowoczesnej administracji publicznej, której dalszy rozwój zahamowały rozbiory. Utrzymanie, na ile to było możliwe, i kontynuacja tych reform podjętych u kresu niepodległości, nadawało budowanej w pierwszej połowie XIX wieku na ziemiach polskich administracji specyficzny charakter, daleki od automatycznego kopiowania wzorów obcych.
Recepcja systemów administracyjnych oddziaływających na ustrój Księstwa Warszawskiego przebiegała na kilku płaszczyznach.

Już sama treść konstytucji Księstwa zawiera wiele zasad i norm przejętych z ustawodawstwa konstytucyjnego francuskiego. Należy przy tym zaznaczyć, że odmienność sytuacji politycznej i stosunków społecznych panujących na ziemiach polskich, które weszły w skład Księstwa, narzucała pewne odmiany. Również ustawodawstwo szczegółowe Księstwa Warszawskiego czerpało liczne wzory z prawa francuskiego. Dotyczy to w szczególności zasad, na jakich oparty został ustrój administracyjny Księstwa. Prowadziło to nawet do sytuacji, iż całe zbiory przepisów tłumaczono na język polski i wydawano drukiem. Nie była to jednak recepcja bezkrytyczna.

W wielu przypadkach treść aktów prawnych, a w szczególności praktyka dowodzą jedynie ograniczonej recepcji przepisów francuskich. W rezultacie starano się dążyć do rozwiązań kompromisowych. I tak stanowisko większości organów państwowych określano formalnie zgodnie z przepisami francuskimi, choć jednocześnie normy te miały w Księstwie odmienne znaczenie ze względu na specyficzną strukturę społeczną, a zatem treść ich odpowiadała w praktyce panującym w Księstwie stosunkom wewnętrznym. Stąd też nieznaczne odbicie wpływów francuskich w przepisach materialnego prawa administracyjnego, opartego głównie na prawach dotychczasowych, w przeciwieństwie do zewnętrznej struktury administracji bazującej na modelu Cesarstwa. Wprawdzie dawne prawo stosowane być mogło tylko o tyle, o ile nie było sprzeczne z konstytucją i ustawodawstwem Księstwa, lecz jednocześnie traktowano normy dawniejsze, sprzeczne z nowymi, jako obowiązujące przy założeniu, że dotyczą przedmiotów nieuregulowanych w nowym prawie.

Czynniki rządzące w Księstwie, akceptując zewnętrzne formy francuskie, utrzymywały jednocześnie w zakresie administracji dawne formy polskie, a także liczne urządzenia prawne państw zaborczych, zwłaszcza pruskie. Spowodowane to było w dużej mierze feudalnym nadal charakterem stosunków społeczno-prawnych, panujących na tym obszarze, gdzie klasą dominującą pozostawała szlachta ziemiańska, patrząca niechętnie na polityczną aktywność burżuazji. W rezultacie burżuazyjne zasady i normy przeszczepiane na grunt Księstwa Warszawskiego miały przede wszystkim znaczenie programu realizowanego w takim tylko zakresie, na jaki pozwalał interes feudalnego ziemiaństwa.

W szczególności struktura organów administracji terytorialnej, a zwłaszcza ich działania opierały się głównie na przepisach pruskich, te bowiem bliższe były strukturom społeczno-politycznym Księstwa od postępowych, lecz obcych im wzorów Cesarstwa. Pod koniec istnienia Księstwa Warszawskiego zaznaczać się także zaczęły coraz wyraźniej tradycje i rozwiązania polskie. Znalazły one zastosowanie zwłaszcza w odniesieniu do władz policyjnych oraz organizacji szkolnictwa.
 
Księstwo Warszawskie istniało zaledwie osiem lat. Było w swym istnieniu bardzo uzależnione od Francji napoleońskiej. To przez Napoleona zostało utworzone i to wraz z jego klęską przestało istnieć. Był to jednak okres znacznego ożywienia gospodarki. Przemysł sukienniczy i górniczo-hutniczy stał na dobrym poziomie. Było to jednak wynikiem zapotrzebowania rosnącej armii. Napoleon potrzebował w Europie wschodniej swego rodzaju zaplecza i bazy wypadkowej w kierunku Rosji. Jednak Napoleon był jednym z ówczesnych władców europejskich, który mógł zapewnić Polakom własną państwowość. Konstytucja Księstwa Warszawskiego i zmiany przez nią w Księstwie Warszawskim usankcjonowane, przyczyniły się do istotnych przeobrażeń społecznych i zapoczątkowały prawną likwidację systemu feudalnego na ziemiach polskich, jednocześnie tworząc fundamenty nowożytnej polskiej państwowości.


O autorze

EweLina

Zainteresowania wszelakie. Uzależniona od podróży i czytania książek. Pisze artykuły, aby nie marnować czasu podczas dojazdów do pracy komunikacją miejską.

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest konieczne oznaczone są symbolem *

TEST