Od początkowych etapów (lata 1950-1990) do strategii „Europa 2020”.

Od lat 50. w ramach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) pracownicy korzystali z pomocy przeznaczonej na zmianę kwalifikacji. Pomoc przyznawano pracownikom sektora węglowego i stalowego, których miejsca pracy były zagrożone z powodu restrukturyzacji przemysłu. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) (2.3.2 Europejski Fundusz Społeczny) utworzony na początku lat 60. XX w. był najważniejszą bronią w zwalczaniu bezrobocia.

W latach 80. i na początku lat 90. programy działania w dziedzinie zatrudnienia były skierowane do konkretnych grup docelowych; stworzono także szereg systemów monitorowania i dokumentowania.

W kontekście wysokiego wskaźnika bezrobocia w większości państw UE, w białej księdze w sprawie wzrostu, konkurencyjności i zatrudnienia (z 1993 r.) podjęto debatę na temat europejskiej strategii gospodarczej i strategii zatrudnienia dzięki umieszczeniu po raz pierwszy kwestii zatrudnienia na czołowym miejscu programu politycznego UE.

W traktacie z Amsterdamu, który wszedł w życie w maju 1999 r., w nowym tytule „Zatrudnienie” zapewniono podstawę dla utworzenia europejskiej strategii zatrudnienia oraz stałego, usankcjonowanego Traktatem, doradczego Komitetu ds. Zatrudnienia mającego wspierać koordynację polityki państw członkowskich w dziedzinie zatrudnienia i rynku pracy. Kompetencje w zakresie polityki zatrudnienia pozostały jednak w głównej mierze w gestii państw członkowskich. Włączenie do Traktatu protokołu w sprawie polityki społecznej zwiększyło zaangażowanie partnerów społecznych (2.3.7 Dialog społeczny).

Na nadzwyczajnym szczycie poświęconym zatrudnieniu, który odbył się w Luksemburgu w listopadzie 1997 r., uruchomiono europejską strategię zatrudnienia wraz z otwartą metodą koordynacji – tzw. procesem luksemburskim, który jest rocznym cyklem koordynacji i monitorowania krajowej polityki zatrudnienia w oparciu o zobowiązanie państw członkowskich do ustanowienia zestawu wspólnych celów.

W europejskiej strategii zatrudnienia wysoki poziom zatrudnienia zyskał taką samą rangę jak makroekonomiczne cele wzrostu i stabilności.

W 2000 r. Rada Europejska uzgodniła w Lizbonie nowy strategiczny cel, jakim jest uczynienie z UE najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki opartej na wiedzy na świecie, który obejmuje pełne zatrudnienie stanowiące najważniejszy cel polityki zatrudnienia i polityki społecznej. Uzgodniła również konkretne cele do osiągnięcia do 2010 r. (strategia lizbońska).

Europejska strategia zatrudnienia została poddana przeglądowi w 2002 r. i wznowiona w 2005 r. z naciskiem na wzrost gospodarczy i zatrudnienie. W celu uproszczenia i usprawnienia odnośnych procesów wprowadzono wieloletnie ramy finansowe (pierwszy cykl obejmował lata 2005-2008), a wytyczne dotyczące zatrudnienia zintegrowano z ogólnymi wytycznymi polityki gospodarczej.

Po kryzysie finansowym, w 2010 r. przyjęto strategię „Europa 2020” oraz wprowadzono semestr europejski jako mechanizm koordynacji polityki finansowej i gospodarczej.

W tej dziesięcioletniej strategii na rzecz zatrudnienia oraz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu po raz pierwszy określono szereg głównych celów, w tym:
- rynek pracy: zwiększenie do 2020 r. wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 20-64 lat do 75 %
- włączenie społeczne i zwalczanie ubóstwa: wyeliminowanie zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym w przypadku co najmniej 20 milionów osób
- poprawa jakości i wyników systemów kształcenia i szkolenia: zmniejszenie odsetka osób przedwcześnie kończących naukę do 10 % (z 15 %) oraz zwiększenie do co najmniej 40 % (zamiast 31 %) odsetka osób w wieku 30-34 lat mających wykształcenie wyższe lub równoważne

Państwa członkowskie musiały przełożyć wszystkie pięć celów głównych na cele krajowe, z uwzględnieniem odpowiedniej sytuacji początkowej i warunków krajowych. Skutki kryzysu finansowego z 2008 r. utrudniły jednak osiągnięcie celów strategii w zakresie zatrudnienia i ubóstwa.

Cykl monitorowania strategii politycznych w dziedzinie zatrudnienia obejmuje następujące elementy:
- wytyczne dotyczące zatrudnienia opracowane przez Komisję i przyjęte przez Radę
- wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu opublikowane przez Komisję i przyjęte przez Radę
- plany w ramach krajowych programów reform (KPR)
- sprawozdania dotyczące poszczególnych krajów i zalecenia dla poszczególnych krajów opracowane przez Komisję i przyjęte przez Radę

Wytyczne dotyczące zatrudnienia (art. 148 TFUE) przedstawiają strategiczne cele krajowej polityki zatrudnienia i zawierają priorytety polityczne w dziedzinie zatrudnienia, edukacji i włączenia społecznego. Łączą one priorytety polityczne z szeregiem bieżących kluczowych kwestii. Cztery wytyczne dotyczące zatrudnienia wchodzą w skład dziesięciu zintegrowanych wytycznych, które obejmują również sześć ogólnych wytycznych polityki gospodarczej (art. 121 TFUE).

Najnowsze wytyczne (z 2018 r.) zostały dostosowane do zasad Europejskiego filaru praw socjalnych (2.3.1 Polityka społeczna i polityka zatrudnienia: zasady ogólne). W porozumieniu z Parlamentem Europejskim zostały one utrzymane w 2019 r. Ukierunkowano je na cztery dziedziny:
- pobudzanie popytu na pracę (tworzenie miejsc pracy; opodatkowanie pracy oraz ustalanie wynagrodzeń)
- zwiększenie podaży pracy i umiejętności (również w celu walki z bezrobociem ludzi młodych i z bezrobociem długotrwałym)
- lepsze funkcjonowanie rynków pracy (ze szczególnym uwzględnieniem segmentacji rynku pracy)
- uczciwość, zwalczanie ubóstwa i promowanie równych szans dla wszystkich