Polityka społeczna obecnie jest jednym z najważniejszych obszarów działalności państwa, ponieważ sposoby jej organizacji i realizacji determinują stabilność w społeczeństwie oraz poziom dobrobytu i ochrony socjalnej obywateli. Ponadto, biorąc pod uwagę, że dzisiejszy sukces gospodarczy zależy w dużej mierze od stopnia rozwoju tak zwanych „zasobów ludzkich” lub „kapitału ludzkiego”, możemy zrozumieć zainteresowanie krajów europejskich, a także Unii Europejskiej w finansowaniu rozwoju polityki społecznej.

Politykę tę rozumiano jako działalność państwa, która ma na celu zapewnianie ochrony socjalnejobywateli, podniesienie jakości i standardów życia, ustanowienie partnerstwa między pracodawcami i pracownikami, zwalczanie bezpodstawnych zwolnień pracowników, zapewnienie równości mężczyzn i kobiet w zakresie możliwości na rynku pracy i traktowania ich w pracy.

Modele polityki społecznej

Istnieją takie podstawowe modeli polityki społecznej występujące w państwach członkowskich UE:
1) Model korporacyjny (konserwatywny)– charakterystyczną cechą jest paternalizm w ubezpieczeniach społecznych. Założeniem jest samodzielne ubezpieczenie obywatela na czasbezczynności zawodowej. Państwo gwarantuje podstawowe bezpieczeństwo socjalne, ale zadania z tej dziedziny realizują organizacje pozarządowe, religijne lub zrzeszenia obywateli. Model ten występuje wNiemczech, Finlandii Belgii, Holandii, Austrii; pewne jego cechy posiadają systemy francuski i włoski.

2) Model rezydualny (liberalny, marginalny)- podstawą jest zasady “państwa minimalnego”, uznającego wolność jednostki, wolny rynek, równość traktowania, uniwersalizm i woluntaryzm. Preferowaną zasadą jest samozaradność jednostki a państwowapomóc społeczna traktuje się jako ostateczność. Model ten jest stosowany przez Wielką Brytanię.

3) Model rudymentarny (zwany także elementarny)- on jest realizowany w ekonomicznie najsłabszych państwach Unii Europejskiej. W takich państwach pomoc społeczna opiera się na dobroczynności, a większość problemów i potrzeb społecznych zaspokaja się organizacje pozarządowe, które są głównymi podmiotami polityki społecznej. Państwo zabezpiecza tylko podstawowy minimum socjalny dla swoich obywateli. Świadczenia socjalne są zróżnicowane wzależności od sytuacji życiowej. Model ten realizowany jest w Portugalii, Hiszpanii, Grecji, Irlandii i częściowo we Włoszech.

4) Model opiekuńczy (redystrybucyjny / socjalny)- jego podstawą jest zapewnienie przez państwo swoim obywatelom zatrudnienia, wysokiego poziomu usług socjalnych, działania wyspecjalizowanych służb społecznych i opiekę każdemu swojemu obywatelowi przez całe jego życie. Istotą jest tu funkcja redystrybucjі dochodów w wyniku uznania zasady odpowiedzialności całego społeczeństwa za dobrobyt i bezpieczeństwo socjalne jednostki.Stosuje się tu zasadę kolektywizmu i uniwersalizmu. Model ten realizowany jest w Szwecji, Danii i Holandii.
 
Podstawowe idei polityki społecznej wystąpiły już po podpisaniu Traktatu rzymskiego w 1957 roku.

Traktat rzymskiprzewidywał koordynację systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich. W ten sposób pracownicy i ich rodziny mogli w pełni skorzystać z prawa wolnego przesunięcia oraz poszukiwania pracy na wspólnym rynku. Traktat ustanowił także zasadę równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet. W szczególności wskazano na potrzebę zharmonizowania warunków życia i pracy, poprawy możliwości zatrudnienia i standardów życia.

W tym celu w 1960 roku powstał Europejski Fundusz Społeczny (EFS), który stał głównym narzędziem Unii Europejskiej, mającym na celu wspieranie zatrudnienia w państwach członkowskich UE. Jednak faktycznie swoją działalność w socjalnym obszarze fundusz rozpoczął dopiero w połowie lat siedemdziesiątych po Konferencji paryskiej w 1972, która miała na celu rewitalizację działań społecznych.W tym celu działalność EFS została reorientowana i ukierunkowana na stymulowanie możliwości zatrudnienia we Wspólnocie: znaczną ilość środków pieniężnych było przeznaczono na rozwój takich obszarów jak pomóc regionom zacofanym lub znajdującym się w spadku oraz pomóc najsłabszym w okresie wzrostu bezrobocia kategoriom pracowników.

W 1988 r. Komisja Europejska przedstawiła trzy główne cele europejskiej polityki społecznej:
• zapewnienie wyższego poziomu monolityczności społecznej
• zapobieganie występowaniu wyzysku pracowników w warunkach utworzenia jednego dużego rynku
• zachowanie i umocnienie polityki umownej jako podstawy modelu społecznego

Zczasem wystąpiła potrzeba udzielenia większej uwagi czynnikom społecznym, związanym z zakończeniem tworzenia rynku wewnętrznego. Na szczycie w Strasburgu w grudniu 1989 roku w formie deklaracji przyjęto wspólnotową kartę podstawowych praw socjalnych pracowników ("Karta społeczna") przez wszystkie państwa UE (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, która podpisała ją dopiero w 1998 roku).

Karta umocniła "Zobowiązania moralne" i miała zapewnić przestrzeganie pewnych zabezpieczeń społecznych w państwach członkowskich. Prawa te były przedewszystkim związane z ochroną socjalną, równością możliwości, kształceniem zawodowym, rynkiem pracy, opieką zdrowotną i bezpieczeństwem pracy. Ponadto karta wezwała Komisję do utworzenia projektu ustaw, tak aby jego treść mogła zostać wcielona na akty prawne.

Nowy okres rozwoju unijnej polityki społecznej to lata 1990-te.W 1992 roku został podpisany Traktat z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej), po którym Wspólnoty Europejskie utworzyły podstawę polityki społecznej, która stała jednym z głównych kierunków działalności Unii Europejskiej. Zasady polityki społecznej zostały ujętew umowie o polityce społecznej zawartej w Traktacie z Maastricht z 1992r.

Traktat wprowadził również pojęcie obywatelstwa Unii Europejskiej, które jest związane z prawami społecznymi. W Traktacie z Maastricht zawarto specjalny rozdział "Polityka społeczna, edukacja, kształcenie zawodowe i młodzież". Po uzyskaniu pomocy finansowej nie tylko z Europejskiego Funduszu Społecznego, ale także z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i innych źródeł, polityka społeczna zyskała wymiar regionalny. W tym okresie przyjęto dyrektywy zapewniająceurlop rodzicielski, pracę w niepełnym wymiarze godzin, informowanie pracowników o warunkach pracy.